Konferencja "Z opieki w dorosłość - model usamodzielniania" 2013

MODEL USAMODZIELNIENIA WYCHOWANKÓW OPIEKI ZASTĘPCZEJ

W dniu 4 września 2013 roku, na posiedzeniu Regionalnej Sieci Tematycznej dla Województwa Mazowieckiego został pozytywnie zwalidowany produkt finalny projektu "Z opieki w dorosłość - model usamodzielnienia". Produkt finalny składa się z dwóch elementów: modelu usamodzielnienia wychowanków opieki zastępczej i programu szkolenia asystentów usamodzielnienia.

1. Opis modelu usamodzielnienia zawierający:
   • Opis sposobu pracy asystenta usamodzielnienia
   • Opis działań wspierających proces usamodzielnienia.
   • Narzędzia stosowane w realizacji programu usamodzielnienia:
     • schemat diagnozy potrzeb i problemów wychowanka
     • schemat programu pomocy wraz z procedurą analizy efektów
     • przykładowy kontrakt z wychowankiem
     • rejestr dyspozycji i umiejętności dorastającego
2. Program szkolenia asystentów usamodzielnienia zawierający:
   • założenia programu szkolenia
   • opisy treningów i warsztatów

Upowszechniany Opis modelu usamodzielnienia jest opisem sposobu pracy z dorastającymi wychowankami placówek i rodzin zastępczych. Intensywna i długofalowa pomoc asystenta usamodzielnienia nastawiona jest na przezwyciężanie dominujących problemów emocjonalnych blokujących możliwości rozwojowe młodych ludzi.

Model zawiera opis etapów pracy asystenta usamodzielnienia (wraz z dołączonymi narzędziami) oraz charakterystykę dyspozycji, kompetencji i umiejętności asystenta usamodzielnienia.

Do modelu dołączony został opis programu szkolenia, którego celem jest wyposażenie osób zainteresowanych wdrażaniem modelu w podstawowe kompetencje, umiejętności i wiedzę. Szkolenia, konsultacje i konferencje prowadzone w ramach Zadania 3 wspierają wdrażanie i upowszechnianie Modelu usamodzielnienia.

Produkt finalny - model usamodzielnienia powstał w odpowiedzi na diagnozę przyczyn niepowodzeń w usamodzielnianiu młodzieży zagrożonej wykluczeniem i został pozytywnie zweryfikowany na etapie testowania (wyniki ewaluacji zewnętrznej i wewnętrznej pozytywnie weryfikują skuteczność oraz trwałość modelu usamodzielnienia, wszystkie efekty przewidziane w dokumentach projektowych zostały osiągnięte). Produkt finalny zawiera opis sposobu pracy, którego celem jest zneutralizowanie skutków wychowania w dysfunkcyjnej rodzinie i pobytu w opiece zastępczej. Asystent usamodzielnienia jest koordynatorem procesu usamodzielniania, podejmowanym wobec wychowanka (około 14-15 roku życia) i wobec jego otoczenia społecznego. Model usamodzielnienia dostarcza wiedzy, informacji, narzędzi dotyczących metod i etapów pracy z wychowankiem, a szkolenie przygotowuje do ich stosowania. Proponowane rozwiązanie jest długotrwałe i pozornie droższe niż stosowane dotychczas (fikcyjne, realizowane na papierze, programy usamodzielnienia). Długofalowe efekty braku skutecznego modelu pomocy w usamodzielnianiu wychowankom opieki zastępczej mają konsekwencje w dwóch obszarach. Osoby słabo przygotowane do samodzielnego radzenia sobie w życiu (bierne i bezradne życiowo, bezrobotne, uzależnione, bezdomne, skazane) przez wiele lat obciążają budżet kosztami swojego funkcjonowania. Dodatkowo, osoby takie często nie radzą sobie w dorosłym życiu i powielają wzory wyniesione z dysfunkcyjnych rodzin czy placówek. Intensywna i efektywna pomoc wychowankom opieki zastępczej znacznie zwiększa ich szansę na samodzielne i satysfakcjonujące podejmowanie ról społecznych i zawodowych i uniezależnia ich od systemu pomocy społecznej.

• Model usamodzielnienia może być stosowany w:
• instytucjach pomocy społecznej: OPS, PCPR, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, DPS-ach dla dzieci i młodzieży, domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży
• placówkach podlegających MEN: całodobowych ośrodkach szkolno-wychowawczych, MOS, MOW,
• zakładach podlegających Ministerstwu Sprawiedliwości: schroniskach dla nieletnich, zakładach poprawczych,
• placówkach całodobowych prowadzonych przez organizacje pozarządowe i związki wyznaniowe,

Asystentami usamodzielnienia mogą być osoby pracujące w publicznych instytucjach pomocy społecznej, w organizacjach pozarządowych pracujących na rzecz dzieci i młodzieży zagrożonych wykluczeniem (kluby, świetlice, programy środowiskowe, placówki, poradnie, ośrodki terapii uzależnień, itp.), kuratorzy sądowi, wychowawcy i pedagodzy szkolni oraz wolontariusze posiadający przygotowanie do pracy z ludźmi.

Wdrożenie modelu usamodzielnienia i programu szkolenia nie wymaga inwestycji w infrastrukturę techniczną, zmian prawnych, ani zgody instytucji trzeciej. Niezbędne jest przeszkolenie kadry realizatorów w zakresie fachowych umiejętności pomocy i dyspozycji emocjonalnych oraz stosowania modelu i narzędzi.

• Nakłady finansowe są więc potrzebne na:
• Szkolenie pracowników - konieczne jest przygotowanie asystentów usamodzielnienia do wdrażania modelu,
• Wynagradzanie realizatorów modelu usamodzielnienia - umowy o pracę, umowy zlecenia lub czas pracy wydzielony z innych zadań,
• Sfinansowanie działań towarzyszących - kursy, staże, obozy, warsztaty, grupy wsparcia, itp. (doświadczenia testowania modelu pokazują, że często wystarczająca jest oferta lokalnych instytucji i organizacji i nawiązanie współpracy z przedsiębiorcami)
•  

1. Załączniki:
2. Opis modelu usamodzielnienia
3. Opis programu szkolenia
4. Rekomendacja M. Kaczmarek
5. Rekomendacja A. Golczyńska-Grondas

TESTOWANIE MODELU USAMODZIELNIENIA

W testowaniu programu usamodzielnienia bierze udział 25 wychowanków rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo-wychowawczych 13 dziewcząt i 12 chłopców, 13 wychowanków domów dziecka i 12 dorastających w rodzinach zastępczych). Pracuje z nimi 12 asystentów usamodzielnienia, którzy pomagają im przygotować się do wejścia w dorosłe życie.

Celem pracy asystenta usamodzielnienia jest przygotowanie wychowanka opuszczającego opiekę zastępczą do samodzielności życiowej. Zadaniem asystenta jest wspieranie, motywowanie i towarzyszenie wychowankowi, prowadzące do uzyskania samodzielności. Głównym założeniem tej metody jest indywidualizacja: każda osoba objęta pomocą stawia sobie własne cele, dąży do nich własną drogą, może też potrzebować na to różnego czasu.

Młodzi ludzie uczestniczący w projekcie korzystają też z dodatkowych form wsparcia:

W czasie warsztatowych zajęć grupowych zdobywają i porządkują wiedzę na temat wzorców wyniesionych z rodzin pochodzenia, weryfikują oczekiwania dotyczące bliskich relacji i przygotowują się do budowania związków z innymi opartych na zaufaniu, szczerości i otwartości oraz odpowiedzialności.

Odbiorcy ostateczni mają możliwość poznania różnych zawodów oraz zdobycia dodatkowych kwalifikacji biorąc udział w samodzielnie wybranych kursach, dotyczących poznania podstawowych zasad i umiejętności związanych z zawodem:

• Fryzjera
• Kelnera
• Osoby obsługującej kasę fiskalną

Dodatkowo mają możliwość rozwijania kompetencji kluczowych i podstawowych umiejętności życiowych poprzez udział w kursach:

• Komputerowych
• Ekologicznego odżywiania i gotowania
• Prawa jazdy kategorii B

Każdy wychowanek biorący udział w projekcie może spróbować pracy w wybranym przez siebie zawodzie i zakładzie pracy poprzez uczestnictwo w programie staży zawodowych. Dzięki czemu może się przekonać i sprawdzić czy i czym chce się zajmować w przyszłości zdobywając pierwsze doświadczenia w pracy, pomagając i towarzysząc opiekunowi stażu podczas wykonywania zawodu:

• Fryzjera w salonie fryzjerskim
• Wychowawcy w przedszkolu
• Nauczyciela w gimnazjum
• Mechanika w warsztacie samochodowym
• Kucharza lub kelnera w restauracji
• Sprzedawcy w sklepie
• Pracownika obsługi na stacji paliw
• Magazyniera w magazynie budowlanych
• Wychowawcy w ognisku wychowawczym

Trening umiejętności społecznych i zadaniowych odbywa się podczas realizacji wszystkich zadań, szczególnie intensywnie realizowany jest podczas obozów, których praca nad tą sferą jest głównym celem (podczas ferii zimowych zorganizowany został 2 tygodniowy wyjazd do Zakopanego, latem planowany jest 3 tygodniowy obóz wędrowny w Finlandii). Wychowankowie podczas wyjazdów, które zakładają ich aktywny udział w samoobsłudze, organizowaniu czasu, pomocy sobie nawzajem:

• pracują nad odbudową swojego poczucia wartości i sprawczości
• planują różne czynności a później weryfikują to co się udało, co nie, co można inaczej (analizowanie działania)
• zmierzają się z codziennymi zadaniami jak robienie zakupów, gotowanie, wykonywanie dyżurów (samodzielność i odpowiedzialność)
• uczą się rozwiązywania problemów na forum grupy, mówienia wprost, zmniejszania zależności od oceny, przyjmowania i dawanie informacji zwrotnych, uważność na innych
• aktywnie spędzają wolny czas uprawiając sporty, chodząc na wycieczki, poznając świat i innych ludzi

TESTOWANIE PROGRAMU SZKOLENIA

W testowaniu programu szkolenia asystentów usamodzielnienia bierze udział 14 osób - psychologów i pedagogów przygotowujących się do pracy z usamodzielnianą młodzieżą w modelu asysty usamodzielnienia.

Szkolenie obejmuje pracę nad sobą oraz trening praktycznych umiejętności fachowych: budowania diagnozy problemowej, formułowania i prowadzenia indywidualnych programów usamodzielnienia, pracy w środowisku oraz pracy z rodziną. Takie podejście do szkolenia zawodowego oparte jest na współczesnych metodach pracy nastawionej na aktywizację i integrację osób i grup zmarginalizowanych i zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Szkolenie to trwa około jednego roku i składa się z pięciu etapów: